آیین نوروز، قرن هاست در ایران اسلامى بر پاداشته مى شود و مسلمانان، نه به عنوان ترویج آیین مجوس، بلکه به عنوان آیینى ملّى بدان مى نگرند. اسلام که دینى جهانى است و همه انسان ها را به سوى خود فراخوانده است، به اقتضاى خصلت جهان شمولى اش، هیچ گاه به معارضه سنّت ها و آداب و رسوم ملّى نرفته، مگر آن جا که ترویج باطل باشد یا به تثبیت خرافه اى انجامد و یا ملازم با محرّمات شرعى گردد.. بمانَد که رسم نوروز، پیش از آیین زردتشت نیز در ایران برپا بوده است(1)

امابراى کسانى که معتقدند همه چیز را باید از منتظر دین مورد بررسى و نفى و اثبات قرارداد، این پرسش مطرح است، که آیا دین اسلام و پیشوایان دین نسبت به این موضوع موضعگیرى خاصى داشته اند یا خیر؟ در مجموع مى توان گفت که ما در متون روایى شیعه، در موضوع یادشده با دو دسته روایت روبرو هستیم; دسته نخست، روایاتى که سنت ایرانى نوروز، در آنها مورد تایید قرار گرفته و «روزنوروز» مبارک قلمداد شده است. دسته دوم روایاتى که این سنت را تایید نکرده و آن را سنتى خلاف اسلام شمرده اند.

1. دسته اول روایات

معلى بن خنیس از امام صادق (ع)، روایتى را نقل کرده که در آن ضمن بزرگداشت نوروز، وقایع مختلف تاریخى برنوروز منطبق شده است. متن روایت یادشده از این قرار است:

(در این نوروز است که جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص)، نازل شد و درست در همین روز است که پیامبر اسلام، حضرت على(ع) را بر شانه خود گذاشت تا او بتهاى قریش را از بیت الحرام پایین کشید و آنها را درهم شکست. نوروز روزى است که پیامبر به اصحابش دستور داد تا در مورد خلافت و ولایت مؤمنان با حضرت على علیه السلام بیعت کنند هیچ نوروزى نیست مگر آنکه ما در آن روز توقع ظهور حضرت حجت، عجل الله تعالى فرجه الشریف، را داریم چرا که این روز، از روزهاى ما و شیعیان ما است که عجم (ایرانیان) آنرا گرامى دشته ولى شما آنرا ضایع نمودید...)(2)

2. دسته دوم روایات

روایتى از حضرت امام موسی بن جعفر، علیه السلام، نقل شده که ظاهر آن دلالت بر عدم تایید سنت نوروز از سوى پیشوایان دارد. در این روایت چنین آمده است:

(حکایت شده که منصور به سوى امام کاظم علیه السلام فرستاد تا در روز نوروز براى تهنیت جلوس کند و آنچه بسوى او هدیه آورده می شدبگیرد. حضرت فرمود من اخبار جدم رسول خدا را بررسى کردم و در آنها براى این عید خبرى نیافتم و این سنت ایرانیان است که اسلام آنرا محو کرده است و به خدا پناه مى برم که چیزى را که اسلام محو کرده احیاء کنم. منصور در پاسخ گفت: ما این کار را براى اداره (سرگرمى) لشکریان انجام مى دهیم و تو را به خداى بزرگ سوگند مى دهم که در این مجلس بنشینى و آنگاه حضرت نشست. (3)

مرحوم مجلسى در بحارالانوار روایت یادشده را مورد نقد و بررسى قرارداده و مى فرماید: این خبر با اخبار معلى بن خنیس مخالفت داشته و دلالت بر بى اعتبارى نوروز از جهت شرعى مى کند، اما اخبار معلى که همان روایت نخست است از نظر سند قویتر بوده و در نزد اصحاب شهرت بیشترى دارد.(4)

اما توجیهات دیگرى نیز براى این روایت مطرح است که باختصار به آنها اشاره مى?کنیم:

1. این روایت به احتمال بسیار قوى در مقام تقیه اى بیان شده و حضرت در صدد بیان حکم واقعى عید نوروز نبوده است. زیرا منصور اصرار شدیدى براى حضور حضرت در جلسه داشته و مى خواسته از آن بهره بردارى سیاسى کند، اما امام نمى خواست از وجودش سوء استفاده شود و حضرت براى اینکه در این جلسه حضور پیدا نکند به دنبال عذرى بوده است. خصوصا که این مجلس براى نظامیان برپا شده بود و از حساسیت ویژه اى برخوردار بوده است.

2. پاسخ دیگر آنکه عید نوروز سنت دیرینه اى بوده و همگان هم از آن اطلاع داشته اند. در صورتى که این عید مطلوب اسلام و شرع نبوده، چرا در این رابطه روایت صریح و متقنى وجود ندارد و این مورد از مواردى است که مورد ابتلاءبخش وسیعى از مسلمانان است و در صورتى که حدیث معتبرى وجود داشت، حتما نقل مى شد.

 از سوى دیگر، نوروز، تثبیت خرافه اى باطل که با دین ناسازگار باشد، نیست و در سرشت خود، محرّمات شرعى را به همراه ندارد؛، بسیارى از رفتارهاى پسندیده، چون: پاکیزگى و آراستگى، سیر و سفر، دید و بازدید، بخشش و دلجویى، هدیه دادن در این رسم و آیین به انجام مى رسد که از نگاه شرع و عقل، ستودنى است. مقام معظم رهبری در مورد این عید می فرمایند :. تحویل هر سال جدید شمسى - که با نوعى تحول در عالم طبیعت مصادف مى‏باشدفرصتى است تا انسان به تحول درونى و اصلاح امور روحى، معنوى، فکرى و مادى خود بپردازد. این دعاى شریفى که به ما تعلیم داده‏اند تا در آغاز سال بخوانیم، درس همین تحول است البته بایددر عید نوروز از انجام کارهاى خرافى و ارج نهادن به سنّتهاى نادرست و نامعقول خویشتن دارى کنیم. اعتقاد به نامیمونى روز سیزدهم فروردین و واجب بودن سفره هفت سین و برگزارى مراسم چهارشنبه سورى، چون علّت عقلانى و شرعى ندارد، محکوم و مطرود است.

نکته ای که خیلی از مواقع هم مورد غفلت واقع می شود وخیلی ازمردم از آن بی اطلاع هستند این است که ملت ایران افتخار دارد که سال شمسى او هم سال هجرى است؛ یعنى همچنان که سال قمرى، از مبدأ هجرت خاتم‏الانبیا صلى‏الله‏علیه‏وآله است، سال شمسى ما هم از مبدأ هجرت است. این نشان‏گر هنر و عشق و علاقه ایرانى به تعالیم مقدس اسلام و به آثار مطهر و مقدس نبوى است. 

منابع:

  1-آیین ها و جشن هاى کهن در ایران امروز، محمود روح الامینى، تهران: آگاه، ص‏38-36.

2- مجلسى محمدباقر، بحارالانوار، ج 56، ص 92

  3- بحارالانوار ج 56 ص 100. ابن?شهرآشوب، المناقب ج 4 ص 319

4-همان